Thrombosis:- आजच्या जलदगती डिजिटल (Digital)जगात एक विरोधाभास दिसून येतो. तंत्रज्ञानाने जीवन सोपे केले असले तरी, त्याचबरोबर निष्क्रिय जीवनशैलीला चालना दिली आहे. जे थ्रोम्बोसिससाठी (Thrombosis) एक महत्त्वाचे, परंतु दुर्लक्षित, जोखमीचे कारण आहे. थ्रोम्बोसिस म्हणजे रक्तवाहिन्यांमध्ये रक्ताच्या गाठी तयार होणे, ही एक गंभीर आरोग्य समस्या आहे, आणि याचे संभाव्य परिणाम, जसे की डीप व्हेन थ्रोम्बोसिस (DVT) आणि पल्मोनरी एम्बोलिझम (Pulmonary embolism), जीवघेणे ठरू शकतात.
पल्मोनरी एम्बोलिझम, जीवघेणे ठरू शकतात
आदित्य बिर्ला मेमोरियल हॉस्पिटलचे रक्तवाहिनीसंबंधी शल्यचिकित्सक डॉ. हर्षवर्धन ओक म्‍हणाले, “निष्क्रिय वागणूक, जी बराच वेळ बसणे किंवा फारच कमी शारीरिक हालचाल करणे म्हणून ओळखली जाते, रक्ताच्या गाठी तयार होण्याचा धोका लक्षणीयरीत्या वाढवते,” असे डॉ. हर्षवर्धन अरविंद ओक, सल्लागार-वाहिकाशस्त्र, आदित्य बिर्ला मेमोरियल हॉस्पिटल सांगतात. ते स्पष्ट करतात की हालचालींच्या अभावामुळे रक्तप्रवाहावर परिणाम होतो, विशेषतः पायांमध्ये, ज्यामुळे रक्त गोळा होऊ शकते आणि अखेर गाठ तयार होते. आधुनिक जीवनशैलीचा प्रभाव डेस्कवर बसून काम करणे ते टीव्ही पाहणे, या आधुनिक सवयींमध्ये बराच काळ निष्क्रियतेचा समावेश असतो. “अगदी तरुण व्यक्तीदेखील, जे बाहेरून तंदुरुस्त वाटतात, त्यांच्या निष्क्रिय जीवनशैलीमुळे आता थ्रोम्बोसिसला बळी पडत आहेत,” असे डॉ. ओक सांगतात. “धोक्याची जाणीव होण्याआधीच अनेकांना हे कळत नाही, ही चिंताजनक बाब आहे.”
थ्रोम्बोसिस कोणालाही होऊ शकतो
लठ्ठपणा, हृदयरोग आणि कर्करोग असलेल्या व्यक्तींमध्ये, तसेच धूम्रपान करणारे आणि गर्भवती स्त्रिया यांच्यामध्ये त्याचा धोका अधिक असतो. दीर्घ प्रवास, जसे की फ्लाइट्स किंवा गाडीत लांबचा प्रवास, ज्यात लोक अनेक तास बसून असतात, हे देखील गाठी तयार होण्याचे कारण ठरू शकतात.
लक्षणांची ओळख
डीप व्हेन थ्रोम्बोसिसची लक्षणे बऱ्याचदा सौम्य असतात, त्यामुळे सुरुवातीला निदान करणे आव्हानात्मक ठरते. “पायातील वेदना, सूज, उबदारपणा किंवा लालसरपणा ही डीवीटीची चिन्हे असू शकतात, परंतु अनेक प्रकरणांमध्ये लक्षणे दिसत नाहीत जोपर्यंत गाठ निघून फुफ्फुसांकडे प्रवास करत नाही आणि पल्मोनरी एम्बोलिझम (पीई) निर्माण होत नाही,” डॉ. ओक चेतावणी देतात. ” पीई ही एक वैद्यकीय आणीबाणी आहे आणि ती वेळेवर उपचार न केल्यास श्वास लागणे, छातीत वेदना आणि मृत्यूसुद्धा होऊ शकते.”
प्रतिबंध हेच उपाय :
थ्रोम्बोसिसचा धोका कमी करण्यासाठी प्रतिबंध महत्त्वाचा असल्याचे डॉ. ओक यावर भर देतात. दिवसभरात नियमित हालचाल करणे, पुरेशी पाण्याची पातळी ठेवणे, आणि निरोगी वजन राखणे यासारखे सोपे उपाय थ्रोम्बोसिस दूर ठेवण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात. ज्यांना जास्त धोका असतो, त्यांच्यासाठी रक्त पातळ करणारी औषधे किंवा कम्प्रेशन स्टॉकिंग्जची शिफारस केली जाऊ शकते. “दर तासाला थोडे चालणे, विशेषतः जे ऑफिसमध्ये काम करतात त्यांच्यासाठी, हा मोठा बदल करू शकतो. बसल्यावर पायांचे ताणणे देखील रक्तप्रवाह सुधारण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते,” असे डॉ. ओक सुचवतात. “तसेच, डीव्हीटीची कोणतीही चिन्हे दिसल्यास किंवा तुम्ही उच्च जोखमीच्या गटात असाल, तर आरोग्य तज्ञांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे.”
जागरूकतेची भूमिका :
थ्रोम्बोसिसच्या बाबतीत जागरूकता वाढवणे अत्यावश्यक आहे. “ब-याच जणांना थ्रोम्बोसिस ही वृद्धापकाळाशी संबंधित असल्याचे वाटते, परंतु आजच्या समाजात दिसणाऱ्या निष्क्रिय सवयींमुळे कोणत्याही वयात ही स्थिती होऊ शकते,” डॉ. ओक यावर जोर देतात.जागरूकता मोहिमा लक्षणे ओळखण्याचे महत्त्व आणि गाठी तयार होण्याची शक्यता कमी करण्यासाठी जीवनशैलीत बदल करण्याचे महत्त्व अधोरेखित करतात. डॉ. ओक निष्क्रियतेमुळे होणाऱ्या धोक्यांबद्दल सातत्याने शिक्षणाची गरज आहे, असे सांगतात. “तुमच्या आरोग्याबद्दल सक्रिय असणे आणि तुमच्या दिनचर्येत छोटे बदल करणे, थ्रोम्बोसिसचा धोका लक्षणीयरीत्या कमी करू शकते.“चला अधिक हालचाल करण्याचे, माहिती घेत राहण्याचे आणि थ्रोम्बोसिससारख्या गंभीर धोक्यापासून स्वतःचे रक्षण करण्याचे वचन देऊया.