देशाची लोकसंख्या तब्बल 1.5 अब्ज, पण प्रजनन दर कमी
नवी दिल्ली (India Population 2025) : भारताच्या लोकसंख्येबाबत संयुक्त राष्ट्रांच्या (UN ) ताज्या अहवालात अनेक धक्कादायक खुलासे झाले आहेत. संयुक्त राष्ट्रांच्या अहवालानुसार, 2025 मध्ये (India Population 2025) भारताची लोकसंख्या 1.46 अब्ज होण्याचा अंदाज आहे. यासोबतच, अहवालात असेही उघड झाले आहे की, देशाचा एकूण प्रजनन दर प्रतिस्थापन दरापेक्षा कमी झाला आहे. म्हणजेच, जन्माला येणाऱ्या मुलांची संख्या ही मृत्युमुखी पडणाऱ्या लोकांच्या संख्येइतकी नाही.
संयुक्त राष्ट्र लोकसंख्या निधी (UNFPA) ने आपल्या अहवालात याला वास्तविक प्रजनन संकट म्हणून वर्णन केले आहे. अहवालानुसार, भारतात असे लाखो लोक आहेत जे त्यांना पाहिजे तितकी मुले जन्माला घालू शकत नाहीत आणि अनेक कारणांमुळे मोठ्या संख्येने लोक निपुत्रिक आहेत.
घटणारा प्रजनन दर
अहवालानुसार, भारताचा एकूण प्रजनन दर 1.9 मुलांपर्यंत खाली आला आहे, तर तो किमान 2.1 असायला हवा. याचा अर्थ असा की, एका पिढीपासून दुसऱ्या पिढीपर्यंत स्थिर लोकसंख्या (India Population 2025) राखण्यासाठी आवश्यक असलेल्यापेक्षा सरासरी भारतीय महिलांना कमी मुले होत आहेत.
प्रजनन दर कमी होण्याची कारणे:
गेल्या काही दशकांमध्ये, भारतातील शिक्षणाचे प्रमाण वाढले आहे. प्रजनन आरोग्य सेवेची उपलब्धता सुधारली आहे आणि त्यांच्या जीवनावर परिणाम करणाऱ्या निर्णयांमध्ये अधिक महिलांचा आवाज वाढला आहे. UNFPA इंडियाच्या प्रतिनिधी अँड्रिया एम. वोज्नार म्हणाल्या की, भारतातील सरासरी महिलेला आता सुमारे दोन मुले आहेत. याचे मुख्य कारण म्हणजे चांगले शिक्षण (India Population 2025) आणि महिलांना प्रजनन आरोग्य सेवेची उपलब्धता. यामुळे माता मृत्युदरात मोठी घट झाली आहे, परंतु घटत्या प्रजनन दरामुळे राज्ये, जाती आणि उत्पन्न गटांमध्ये खोल असमानता कायम आहे.
70 च्या दशकात, एका महिलेला 5 मुले असायची
अँड्रिया एम. वोज्नार म्हणाल्या की, भारताने प्रजनन दर कमी करण्यात लक्षणीय प्रगती केली आहे. 1970 मध्ये प्रति महिला सुमारे पाच मुलांवरून आज ते सुमारे दोन मुलांपर्यंत पोहोचले आहे. त्याच वेळी, 1960 मध्ये, जेव्हा भारताची लोकसंख्या सुमारे 436 दशलक्ष होती, तेव्हा सरासरी महिलेला सुमारे सहा मुले होती.
तरुण लोकसंख्या लक्षणीय
जन्मदर कमी होत असला तरी, भारताची तरुण (India Population 2025) लोकसंख्या लक्षणीय आहे, 0-14 वयोगटात 24 टक्के, 10-19 वयोगटात 17 टक्के आणि 19 -24 वयोगटात 26 टक्के. देशाच्या लोकसंख्येपैकी 68 टक्के लोक काम करणाऱ्या वयाचे (15-64) आहेत, जे पुरेशा रोजगार आणि धोरणात्मक पाठिंब्यासह जुळल्यास संभाव्य लोकसंख्याशास्त्रीय लाभांश आहे. म्हणजेच, चांगल्या धोरणांसह, भारत येणाऱ्या काळात आर्थिक महासत्ता बनू शकतो.
वृद्धांची वाढती लोकसंख्या
वृद्ध लोकसंख्या (65 आणि त्याहून अधिक) सध्या सात टक्के आहे. येत्या दशकांमध्ये आयुर्मान सुधारत असताना ही (India Population 2025) संख्या वाढण्याची अपेक्षा आहे. 2025पर्यंत, जन्माच्या वेळी पुरुषांसाठी आयुर्मान 71 वर्षे आणि महिलांसाठी 74 वर्षे असण्याचा अंदाज आहे. संयुक्त राष्ट्रांच्या अंदाजानुसार, भारताची लोकसंख्या सध्या 1,463.9 दशलक्ष आहे.
