वॉशिंग्टन (Washington) : ISRO आणि Elon Musk चे SpaceX 19 नोव्हेंबर 2024 रोजी GSAT-20 कम्युनिकेशन उपग्रह प्रक्षेपित होणार आहे. 4,700 किलो वजनाचा हा उपग्रह SpaceX च्या Falcon 9 रॉकेटमधून प्रक्षेपित केला जाईल. हा उपग्रह देशभरात इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी (Internet Connectivity) आणि इन-फ्लाइट इंटरनेट सेवा प्रदान करेल. इसरो रॉकेटच्या क्षमतेपेक्षा ते जड असल्याने स्पेसएक्सने ते प्रक्षेपित करण्याचा निर्णय घेतला.
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) आणि एलॉन मस्कची अमेरिकन एरोस्पेस कंपनी स्पेसएक्स संयुक्तपणे उपग्रह (Satellite) प्रक्षेपणाची तयारी करत आहेत. इसरो आणि एलोन मस्क यांच्या कंपनीतील ही पहिली व्यावसायिक भागीदारी आहे. या अंतर्गत भारताचा संचार उपग्रह GSAT-20, 19 नोव्हेंबर 2024 रोजी प्रक्षेपित केला जाईल. हे प्रक्षेपण SpaceX च्या Falcon 9 रॉकेटद्वारे अमेरिकेतील केप कॅनवेरल, फ्लोरिडा येथून केले जाणार आहे. ही भागीदारी भारतीय अंतराळ कार्यक्रमासाठी मोठी उपलब्धी मानली जात आहे.
GSAT-20 ला GSAT-N2 असेही म्हणतात. भारताची दळणवळण प्रणाली आणखी सुधारण्यासाठी त्याची रचना करण्यात आली आहे. त्याचे वजन 4,700 किलो आहे आणि ते इसरोच्या LVM-3 रॉकेटपेक्षा जड आहे. जे जिओसिंक्रोनस ट्रान्सफर ऑर्बिट (GTO) पर्यंत 4,000 किलो पेलोड वाहून नेऊ शकते. यामुळेच इसरोला हा उपग्रह प्रक्षेपित करण्यासाठी SpaceX सोबत सहकार्य करावे लागले. हा उपग्रह 14 वर्षांच्या मिशन कालावधीसह का-बँड उच्च-थ्रूपुट कम्युनिकेशन पेलोडसह सुसज्ज आहे.
फाल्कन 9 रॉकेट का आहे खास?
> इलॉन मस्कच्या स्पेसएक्स कंपनीच्या फाल्कन 9 रॉकेटने अंतराळ (Space) मोहिमांमध्ये नवी क्रांती आणली आहे. हे रॉकेट केवळ त्याच्या तांत्रिक क्षमतेसाठीच ओळखले जात नाही, तर त्याची किफायतशीर किंमत आणि पुनर्वापरता यामुळे ते जागतिक स्तरावर अंतराळ मोहिमांसाठी पसंतीचे पर्याय बनले आहे. यासोबतच भारताच्या अंतराळ संशोधन संस्थेने (इसरो) देखील त्याला आपली पहिली पसंती दिली आहे.
> फाल्कन 9 रॉकेटचे (Spacex Falcon 9 rocket) सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे, ते पुन्हा-पुन्हा वापरले जाऊ शकते. हे रॉकेट पृथ्वीवर परत आणून प्रक्षेपणानंतरचा पहिला टप्पा पुन्हा वापरण्यास सक्षम आहे. यामुळे मिशनची किंमत मोठ्या प्रमाणात कमी होते. पारंपारिक रॉकेटमध्ये, प्रक्षेपणानंतर वापरलेले भाग समुद्रात पडतात आणि वाया जातात, परंतु फाल्कन 9 ने ही समस्या सोडवली आहे.
> फाल्कन 9 रॉकेटचे दुसरे प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणजे जड पेलोड वाहून नेण्याची क्षमता आहे. हे रॉकेट लो अर्थ ऑर्बिट (LEO) पर्यंत 22,800 किलोपर्यंतचे पेलोड आणि जिओसिंक्रोनस ट्रान्सफर ऑर्बिट (GTO) पर्यंत 8,300 किलोपर्यंतचे पेलोड वाहून नेण्यास सक्षम आहे. ISRO च्या GSAT-20 उपग्रहाचे वजन 4,700 kg आहे, जे ISRO च्या सर्वात वजनदार रॉकेट LVM-3 च्या मर्यादेपेक्षा जास्त आहे. अशा परिस्थितीत, फाल्कन 9 या मोहिमेसाठी योग्य पर्याय असल्याचे सिद्ध झाले.
म्हणूनच SpaceX ची निवड केली
ISRO पूर्वी आपल्या जड उपग्रहांच्या प्रक्षेपणासाठी युरोपियन एरियनस्पेस सेवांवर अवलंबून होते. तथापि, एरियनस्पेसमध्ये (Arianespace) सध्या ऑपरेशनल रॉकेटची कमतरता आहे आणि रशिया आणि चीनमधील भू-राजकीय तणावामुळे, SpaceX हा सर्वात योग्य पर्याय म्हणून उदयास आला आहे. हे सहकार्य भारताच्या उपग्रह उद्योगात आणि दळणवळण सेवांमध्ये नवीन क्षमता जोडण्यास मदत करणार आहे.
विमानात इंटरनेट सेवा उपलब्ध असेल
हा उपग्रह दुर्गम भागात इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी (Internet Connectivity) आणि उड्डाणातील इंटरनेट सेवांसह देशभरात महत्त्वपूर्ण सेवा प्रदान करेल. या उपग्रहामध्ये 32 युजर बीम आहेत, ज्यामध्ये आठ अरुंद बीम आणि 24 सर्वसमावेशक बीम आहेत. हे बीम भारतातील अनेक भागांमध्ये असलेल्या हब स्टेशनवरून समर्थित आहेत.
