नवी दिल्ली (One Nation One Election) : भारतात वन नेशन-वन इलेक्शनचा प्रस्ताव (PM Modi Cabinet) मोदी मंत्रिमंडळाने आज मंजूर केला आहे. वन नेशन-वन इलेक्शन म्हणजे लोकसभेच्या निवडणुकांबरोबरच सर्व राज्यांतील महानगरपालिका, नगरपालिका आणि ग्रामपंचायतीसह विधानसभा आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुका एकाच वेळी व्हाव्यात. केंद्रातील पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखालील एनडीए सरकारने देशात (One Nation-One Election) वन नेशन-वन इलेक्शन ही प्रणाली लागू केली, तर त्याचे काही फायदे आणि तोटे आहेत.
वन नेशन-वन इलेक्शनचे फायदे
- 1. निवडणूकीचा खर्च कमी: सेंटर फॉर मीडिया स्टडीज (CMS), निवडणूक खर्चाचा मागोवा घेणारी एक ना-नफा संस्था, 2023 च्या लोकसभा निवडणुकीत 1 लाख कोटी रुपये खर्च केले जातील, असा अंदाज व्यक्त केला होता. जो खर्च 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत रकमेच्या दुप्पट होता. आता (Lok Sabha Elections) लोकसभा निवडणुकांसोबतच राज्यांमध्ये विधानसभा, स्थानिक स्वराज्य संस्था आणि पंचायत निवडणुका होणार असल्याने त्यांच्या निवडणुकांसाठी वेगळा खर्च होणार नाही.
- 2. आचारसंहितेपासून पुन्हा-पुन्हा मुक्तता: निवडणुकीच्या तारखा जाहीर होताच संबंधित भागात आचारसंहिता लागू होते. त्यामुळे सरकारी कर्मचारी आणि अधिकारी निवडणुकीच्या रिंगणात जातात आणि निवडणुकीची कामे ठप्प होतात. सामान्य लोक अडकतात. वारंवार होणाऱ्या निवडणुकांमुळे एखाद्याला या परिस्थितीला पुन्हा पुन्हा सामोरे जावे लागते, तर (One Nation-One Election) वन नेशन-वन इलेक्शनमुळे पुन्हा पुन्हा आदर्श आचारसंहिता लागू होण्यापासून दिलासा मिळेल.
- 3. सुरक्षा दलांवर कमी भार: स्थानिक पोलिसांसह सुरक्षा दलांना निवडणुकीदरम्यान सुरक्षेची जबाबदारी सोपवली जाते. निवडणुकीच्या काळात वारंवार होणाऱ्या कर्तव्यापासून सुटका मिळाल्याने सुरक्षा दलांवरील कामाचा ताण कमी होणार आहे.
- 4. विकासकामांना गती येणार: निवडणूक आचारसंहितेमुळे विकासकामांनाही ब्रेक लागला आहे. आतापर्यंत देशात सर्वत्र हे वारंवार घडत आहे, परंतु वन नेशन-वन इलेक्शनमुळे हे पाच वर्षांतून एकदाच होईल. त्यामुळे विकासकामांना गती येणार आहे.
वन नेशन-वन इलेक्शनचे नुकसान
- 1. राज्य पातळीवरील मुद्दे दाबले जाणार: एक राष्ट्र-एक निवडणुकीवर राजकीय पक्षांमध्ये एकमत नाही. याचे कारण प्रादेशिक पक्षांना या व्यवस्थेचा फायदा फक्त राष्ट्रीय पक्षांनाच होईल असे वाटते. यामुळे प्रादेशिक पक्षांचे नुकसान होणार नाही कारण राज्य पातळीवरील प्रश्न राष्ट्रीय मुद्द्यांवर पडतील. याचा परिणाम राज्यांच्या विकासावर होणार आहे.
- 2. निवडणूकीच्या निकालावर परिणाम: देशात एकाच पक्षाची लाट आली आणि एकाचवेळी निवडणुका घेतल्या तर त्याचा परिणाम निवडणुकीच्या निकालांवरही होऊ शकतो, असाही एक गैरफायदा मानला जातो.
- 3. राज्य सरकारांची मनमानी वाढणार: वन नेशन वन इलेक्शन (One Nation-One Election) प्रणालीच्या अंमलबजावणीमुळे राज्य सरकारे निरंकुश होतील असाही तोटा होणार आहे.
- 4. एकरकमी भार नाही: निवडणूक आयोगाने (One Nation-One Election) वन नेशन वन इलेक्शनच्या अंमलबजावणीनंतर ईव्हीएम खरेदीसाठी दर 15 वर्षांनी सुमारे ₹10,000 कोटी आवर्ती खर्चाचा अंदाज व्यक्त केला आहे. जो सध्या हप्त्यांमध्ये खर्च होतो, त्यामुळे एकरकमी भार येत नाही.
पंतप्रधान मोदींचे ‘एक देश एक निवडणूक’
पंतप्रधान नरेंद्र मोदींसह (PM Modi) अनेक नेत्यांचे असे मत आहे की, देशात वारंवार होणाऱ्या निवडणुका विकासाच्या आड येत आहेत. 15 ऑगस्ट 2024 रोजी लाल किल्ल्यावरून केलेल्या भाषणात पंतप्रधान मोदींनी याचा उल्लेख केला होता. ‘एक देश एक निवडणूक’ (One Nation-One Election) असा सल्ला देत पंतप्रधान मोदींनी आपल्या स्वातंत्र्यदिनाच्या भाषणात राजकीय पक्षांना आवाहन केले होते की, देशाच्या प्रगतीसाठी आपण सर्वांनी या दिशेने वाटचाल केली पाहिजे. 2024 च्या लोकसभा निवडणुकीसाठी भाजपने आपल्या निवडणूक जाहीरनाम्यात वन नेशन वन इलेक्शनचा मुद्दा ठळकपणे समाविष्ट केला होता.
