महाराष्ट्रासह देशातील अनेक राज्यांमध्ये हा उत्सव मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो!
नवी दिल्ली (Ganesh Chaturthi) : दरवर्षी भाद्रपद महिन्याच्या (Bhadrapad Month) शुक्ल पक्षातील चतुर्थी तिथीपासून चतुर्दशी तिथीपर्यंत गणेश महोत्सव साजरा केला जातो. या शुभ प्रसंगी भगवान गणेशाची भक्तीभावाने पूजा केली जाते. महाराष्ट्रासह देशातील अनेक राज्यांमध्ये हा उत्सव मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो.
ज्योतिषशास्त्र. असे म्हटले जाते की, ‘हरि अनंत, हरि कथा अनंत’. देवाच्या सर्व रूपांची आणि त्यांच्या कथांची कोणतीही सीमा किंवा परिघ नाही! आपल्या प्रिय विनायक भगवानांबद्दल अनेक कथा प्रचलित आहेत. हिंदू धर्मात, गणेशजींना विघ्नहर्ता आणि मंगळकर्ता मानले जाते. प्रत्येक शुभ कार्यापूर्वी त्यांची पूजा करण्याची परंपरा आहे. गणेशजींच्या विविध रूपांचे आणि अवतारांचे वर्णन पुराणांमध्ये आणि लोककथांमध्ये आढळते.
या 8 अवतारांची वैशिष्ट्ये आणि त्यांच्याशी संबंधित पौराणिक कथा!
जेव्हा-जेव्हा दुष्ट राक्षसांनी देवांमध्ये आणि जगात अशांतता निर्माण केली, तेव्हा गणपती बाप्पाने वेगवेगळे अवतार घेऊन त्यांचा नाश केला आणि धर्माचे रक्षण केले. या 8 रूपांना अष्टविनायक म्हणतात. गणेश चतुर्थीच्या शुभ प्रसंगी, या 8 अवतारांची वैशिष्ट्ये आणि त्यांच्याशी संबंधित पौराणिक कथा जाणून घेऊया.
वक्रतुंड अवतार
मत्सरासुर नावाचा राक्षस भगवान शिवाचा एक महान भक्त होता. त्याला वरदान मिळाले होते की तो कोणत्याही प्राण्याला घाबरणार नाही. वरदानाच्या अभिमानाने तो आणि त्याचे दोन पुत्र देवांना खूप त्रास देऊ लागले. देव घाबरले आणि गणेशजींना हाक मारू लागले. त्यानंतर गणेशजी वक्रतुंडाच्या रूपात आले आणि त्यांनी मत्सरासुर आणि त्याच्या दोन्ही पुत्रांना त्यांच्या भयंकर रूपाने मारले. देवांना पुन्हा शांती आणि निर्भयता मिळाली.
एकदंत अवतार
महर्षी च्यवन यांच्या तपश्चर्येतून ‘मद’ नावाचा राक्षस जन्माला आला. तो च्यवन ऋषींचा मुलगा होता, परंतु नंतर गुरु शुक्राचार्यांकडून शिक्षण घेतल्यानंतर राक्षसाने देवांना त्रास देऊ लागला. जेव्हा त्याचा दहशत वाढला तेव्हा देवांना गणेशाची आठवण झाली. गणेशाने एकदंताच्या रूपात प्रकट होऊन युद्धात मधासुराचा पराभव केला. नंतर त्याने देवांना आश्वासन दिले की तो नेहमीच त्यांचे रक्षण करेल.
महोदर अवतार
शुक्राचार्यांनी मोहासुर नावाचा राक्षस निर्माण केला आणि त्याला देवांशी लढण्यासाठी पाठवले. मोहासुरामुळे देव घाबरले. त्यानंतर गणेशाने महासुराच्या रूपात प्रकट झाला. मोठ्या पोटाचा महोदर उंदरावर स्वार होऊन युद्धभूमीवर पोहोचला. त्याचे तेज पाहून मोहासुर घाबरला आणि त्याने युद्ध न करता गणेशाला आपली मूर्ती म्हणून स्वीकारले.
विकट अवतार
पौराणिक कथेनुसार, कामासुर हा भगवान विष्णूचा एक भाग होता, जो जालंधरच्या पत्नीच्या पवित्रतेचे उल्लंघन केल्यामुळे जन्माला आला होता. शुक्राचार्यांकडून शिक्षण घेतल्यानंतर त्याने संपूर्ण विश्व जिंकण्याचा निर्णय घेतला आणि भगवान शिवाची कठोर तपश्चर्या केली. त्याने अन्न आणि पाणी सोडले आणि पंचक्षरी मंत्राचा जप करताना त्याने तपश्चर्येने आपले शरीर क्षीण केले. प्रसन्न होऊन, भगवान शिवाने त्याला विश्वाचा स्वामी, भगवान शिवाचा भक्त आणि मृत्युंजयी (मृत्यूवर विजय मिळवणारा) होण्याचा आशीर्वाद दिला.
वरदान मिळाल्यानंतर, कामासुरने पृथ्वी आणि स्वर्ग दोन्ही जिंकले. त्याच्या अत्याचारांनी त्रस्त होऊन, देव आणि ऋषींनी महर्षी मुद्गल यांच्या मार्गदर्शनाखाली भगवान गणेशाची पूजा केली. प्रसन्न होऊन, गणपती बाप्पाने भयंकर अवतार घेतला, मोरावर स्वार होऊन युद्ध केले, कामासुराचा पराभव केला आणि त्याचा अहंकार विझवला.
गजानन अवतार
कुबेराच्या लोभातून लोभासुर नावाचा राक्षस जन्माला आला. त्याने कठोर तपश्चर्या केली आणि भगवान शिवाकडून निर्भय राहण्याचे वरदान मिळवले आणि तिन्ही लोक जिंकले. देव घाबरले आणि भगवान गणेशाचा आश्रय घेतला. भगवान गणेश गजाननाच्या (Gajanan) रूपात प्रकट झाले. लोभासुरने त्याला पाहिले तेव्हा त्याला समजले की, त्याच्याशी लढणे अशक्य आहे. म्हणून त्याने युद्ध न करता शरणागती पत्करली. देवांना पुन्हा शांती मिळाली.
लंबोदर अवतार
क्रोधासुर नावाच्या राक्षसाने सूर्यदेवाला प्रसन्न केले आणि त्याला विश्व जिंकण्याचा वर मिळाला. वरदानानंतर त्याने सर्वत्र दहशत पसरवायला सुरुवात केली. देव घाबरले आणि त्यांनी गणेशजींना हाक मारली. मग गणेशजी लंबोदराच्या (Lambodar) रूपात आले. त्यांनी क्रोधासुरला समजावून सांगितले की, विश्वावर विजय मिळवणे अशक्य आहे. गणेशजींचे शब्द ऐकून क्रोधासुर आपली मोहीम सोडून पाताळलोकात गेला.
विघ्नराज अवतार
माता पार्वतीच्या हास्याने ‘मम’ नावाचा असुर जन्माला आला. तपश्चर्येच्या आणि राक्षसी शक्तींच्या बळावर तो मामासुर बनला आणि देवांना कैद करू लागला. त्रासलेल्या देवतांनी गणेशजींची मदत मागितली. गणेशजी विघ्नराजाच्या (Vighnraj) रूपात प्रकट झाले आणि युद्धात मामासुरचा पराभव केला आणि देवांना मुक्त केले. तेव्हापासून गणेशजींना विघ्नहर्ता म्हटले जाऊ लागले.
धूम्रवर्ण अवतार
एकदा सूर्यदेव अहंकारी झाला. त्याच्या शिंकण्यापासून ‘अहं’ नावाचा असुर जन्माला आला, जो नंतर अहंतसुर म्हणून ओळखला जाऊ लागला. त्याने तपश्चर्या केली आणि गणेशजींकडून वरदान मिळवले आणि नंतर देवांना त्रास देऊ लागले. देवतांनी पुन्हा गणेशजी म्हटले. यावेळी गणेशजी धुम्रवर्णाच्या (Dhumravanra) रूपात आले. त्यांचे शरीर धुरासारखे भयंकर होते आणि त्यांच्या हातात अग्नि जळत असलेला फास होता. त्यांनी अहंतसुराचा वध करून देवांना अहंकारापासून मुक्त केले.
